ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΎΜΒΟΛΟ

Η Σφίγγα του Μιχάλη Καριάμη

 Θα περίμενε κανείς μεγαλύτερη ευαισθησία στα θέματα των συμβόλων του τόπου μας από τα μέσα που θέλουν να λέγονται ενημέρωσης. Η Σφίγγα της Χίου ουδέποτε εικονίζεται με «οὐρά ὄφεως» και καμία σχέση δεν έχει με όλα αυτά τα φοβερά «α) ἐξαπάτηση (κεφαλὴ παρθένου), β) ἀνεκπλήρωτες προσδοκίες (στῆθος προτεταμένο, συνήθως πτηνοῦ), γ) μικρότητα (φτερὰ πτηνοῦ), δ) δολιότητα (οὐρὰ ὄφεως)», που της αποδίδει σχετικό άρθρο, προβάλλοντας μάλιστα… την εικόνα της Σφίγγας που αφιέρωσαν οι Νάξιοι στους Δελφούς.

     Με το δικαίωμα που μου δίδει η πολύχρονη ενασχόλησή μου με το θέμα (διδακτορική διατριβή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, με άριστα παμψηφεί, η οποία δημοσιεύτηκε από το Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Χίου «Χιακή Σφίγγα. Η διαχρονική πορεία ενός τοπικού συμβόλου, Χίος 1998», και εξαντλήθηκε σύντομα), προς αποκατάσταση της αλήθειας, αν και θα χρειάζονταν πολλές σελίδες, στο πλαίσιο ενός σχολίου σημειώνω τα εξής:

     Η Σφίγγα υπήρξε το έμβλημα της Χίου καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας και απεικονίζεται σε χιλιάδες χιακά έργα (στη σφραγίδα της πόλης, στην κύρια όψη όλων ανεξαιρέτως των χιακών νομισμάτων που για 900 χρόνια έκοβε η πόλη, σε σταθμά, σφραγίσματα και πλήθος άλλων). Η μορφή της και μόνο αρκούσε να δηλώσει την κρατική παρουσία και αποτελούσε εγγύηση για την εσωτερική λειτουργία της πόλης και τις διακρατικές σχέσεις.

     Δεν υπάρχουν άμεσες μαρτυρίες για το λόγο επιλογής της Σφίγγας ως εμβλήματος της αρχαίας Χίου. Το γεγονός ότι οι Χιώτες έμειναν πιστοί σ’ αυτή με απόλυτο σεβασμό καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας δείχνει ότι η Σφίγγα αντιπροσώπευε γι’ αυτούς κάτι ιδιαίτερα σημαντικό.

     Ο ρόλος της μπορεί να προκύψει από τη μελέτη και τη σύγκριση των στοιχείων που προέρχονται από το χαρακτήρα της Σφίγγας στην ελληνική μυθολογία και την τέχνη, από τα κριτήρια επιλογής των συμβόλων των πόλεων, από τους τοπικούς μύθους της Χίου και από τον τρόπο με τον οποίο εικονίζεται στα χιακά μνημεία και ιδιαίτερα στα νομίσματα. Σ’ αυτά δεν έγινε ποτέ αντικατάστασή της από κάποιον θεό, ενώ στις άλλες πόλεις τα σύμβολα των θεών, που χρησιμοποιήθηκαν αρχικά στα νομίσματα, αντικαταστάθηκαν σταδιακά από την ίδια τη μορφή του θεού τον οποίο υποδήλωναν. Στη Σφίγγα πρόσθεταν διάφορα σύμβολα ως συμπλήρωμα, όπως αλλού στους εικονιζόμενους θεούς. Το είδος των συμβόλων, η θέση τους στο νομισματικό τύπο και ο τρόπος που η Σφίγγα εικονίζεται σε σχέση με αυτά, δηλώνουν ιερή προστασία και συμμετοχή στις σημαντικές χιακές δραστηριότητες. Ιδιαίτερα η παρουσία του αμφορέα μπροστά της ή το απλωμένο πόδι της πάνω στην πλώρη πλοίου και πάνω από την εστία, και ακόμα η απεικόνισή της μέσα σε πλοίο ως μεταφορέα του ιερού πυρσού, προσδίδουν στη Σφίγγα ρόλο φύλακα και προστάτη της πόλης.

    Ο χαρακτήρας της σχετικός με την εύνοια και την προστασία, τη βλάστηση και τη γονιμότητα, ταιριάζει με το πνεύμα των παλαιών τοπικών μύθων του οικιστή Οινοπίωνα, ο τάφος του οποίου ήταν κέντρο μίας σημαντικής λατρείας στην αρχαία Χίο. Η Σφίγγα, πέρα από μια απλή παρουσία στον τάφο του, πρέπει να είχε ιδιαίτερη σχέση μ’ αυτόν και με τα πρόσωπα που εμπλέκονται στους μύθους του. Πέρασε πιθανόν και η ίδια στη λατρεία της αρχαίας Χίου, ως θεϊκή ύπαρξη που προστάτευε το νησί και αντιπροσώπευε την πόλη.

      Στα μεσαιωνικά χρόνια η μορφή επιβίωσε, αναβίωσε ως έμβλημα κατά την περίοδο της τουρκικής κατοχής και σηματοδοτεί ως σήμερα τη νεότερη Χίο.








Αθηνά Κ. Ζαχαρού-Λουτράρη.