ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

 

Κοιτάζοντας εκ των υστέρων ένα τετελεσμένο ιστορικό γεγονός όπως η απελευθέρωση   τη   Χίου   την   περίοδο   των   Βαλκανικών   πολέμων   και εστιάζοντας   σε   στιγμές   της   καθημερινής   στρατιωτικής,   διπλωματικής και   κοινωνικής   ζωής   αυτής   της   περιόδου,   έμεινα   έκπληκτος   πως γεγονότα όπως ένα μουχλιασμένο τυρί σε πολεμικό πλοίο, ένα νησί που το θέλουν   όλοι  σαν   μία   μονάκριβη   νύφη,   μία   παιδική   αταξία   σε   δημοτικό σχολείο, έδειχνε ότι σύντομα θα φέρει την μυροβόλο νήσο μπροστά στο πεπρωμένο της, που θα ήταν η ελευθερία και η ένταξη της στο εθνικό κορμό της Ελλάδας.

Η παιδική αταξία στους Τούρκους στρατιώτες

«Ραγιά καμένε μου ραγιά

Για σήκω το κεφάλι

Τη δόξα που΄χες μια φορά

Απόκτησε την πάλι»

Πρώτοι   στίχοι   από   το   τραγούδι   ΞΥΠΝΑ   ΚΑΜΕΝΕ   ΜΟΥ   ΡΑΓΙΑ   Αγία Παρασκευή(Κιοστέ) Τσεσμές 1912

Στο λεύκωμα «Δημοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία χθες και σήμερα» της διεύθυνσης   Πρωτοβάθμιας   εκπαίδευσης   Χίου   διαβάζει   κανείς   για   το δημοτικό   του   Αγίου   Γεωργίου   Βροντάδου,   εδώ   εξέπνευσε   στους Βαλκανικούς   πολέμους   ο   πρώτος   αξιωματικός   του   ναυτικού ανθυποπλοίαρχος Ιωάννης Ρίτσος, ότι δίπλα στην αυλή του σχολείου το καλοκαίρι του 1912 στρατοπέδευσαν Τούρκοι στρατιώτες προφανώς στα πλαίσια της ισχυροποίησης της Οθωμανική άμυνας του νησιού ενόψει της έντονα   φημολογούμενης   πιθανότητας   κατάληψης   της   Χίου   από   τους Ιταλούς.

Τα   παιδιά   βλέποντας   να   κυριαρχείται   ο   γύρω   χώρος   του   από   ξένους ανθρώπους άρχισαν να τους περιγελούν είτε κοροϊδεύοντας τους, είτε το πιο   εξτρεμιστικό   θα   λέγαμε,   να   ρίχνουν   μικρά   κομμάτια   σοβάδων   στο καζάνι του μαγειρείου που βρίσκονταν κοντά στα κάγκελα του σχολείου. Εκεί μαζεύονταν τα παιδιά και συνέχιζαν αυτές τις παιδικές αταξίες μέχρι φυσικά να γίνουν αντιληπτοί και να δημιουργηθεί ένας μεγάλος σαματάς.

Λένε ότι την αλήθεια την μαθαίνεις από τα μικρά παιδιά από αυτή την μικρή ιστορία μπορούμε να υποθέσουμε ότι στην κοινωνία της Χίου, αλλά και στην   απέναντι  ακτή  στην   Αγία Παρασκευή  από   εκεί προέρχεται   το μικρό απόσπασμα και το οποίο είναι ένα τραγούδι που ακούγονταν στα σχολεία, υπήρχε διακαής πόθος απελευθέρωσης από τον Οθωμανικό ζυγό ιδιαίτερα   όταν   το   κίνημα   των Νεότουρκων   αποδείχτηκε   πολύ   γρήγορα ακραίο εθνικιστικό.

Μάλιστα   αρχές   του   1912   είχαν   δημιουργηθεί   εθελοντικά   αντάρτικα σώματα   στην   Χίο   όπως   στα   Καρδάμυλα   με   100   περίπου   νέους   και αντιπροσωπεία   τους   μάλιστα   επισκέφτηκε   και   τον   τότε   πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Οι Χιώτες ήταν τόσο διατεθειμένοι  να διώξουν τους Τούρκους   ακόμα   και   αν   αυτό   επιτυγχάνονταν   με   τους   Ιταλούς   όπως συζητήθηκε   στην   συνάντηση   που   κανονίστηκε   από   τον   Εμμανουήλ Μπενάκη στο σπίτι του στην Αθήνα.

Χίος μία μονάκριβη νύφη που την θέλουν όλοι

«Ο επιθυμών να κερδίσει, ριψοκινδυνεύει»

Υποπλοίαρχος Πελοπίδας Τσουκαλάς  Καθηγητής Σχολής Ναυτικών Δοκίμων 1910 – 1911. Την   περίοδο   που   μιλάμε   εξελίσσονταν   ο   Ιταλοτουρκικός   πόλεμος   που κράτησε από την   29 Σεπ 1911 έως 18 Οκτ 1912 με έντονες πολεμικές επιχειρήσεις σε πολλές περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας όπως τα Δωδεκάνησα.   Τα   Δωδεκάνησα   τα   και   «των   νησίδων   των   εξ   αυτών εξαρτωμένων» σύμφωνα με το άρθρο 15 της συνθήκης της Λωζάννης,  η Τουρκία παραχωρεί οριστικά τα δικαιώματα κυριαρχίας στην Ιταλία που είχε καταλάβει από το 1912 μέχρι να απελευθερωθούν και να ενταχθούν στην Ελλάδα το 1947.

Ο τύπος της εποχής αναφέρεται συχνά στην πιθανότητα κατάληψης τη Χίου   από   τους   Ιταλούς   μάλιστα   έντονα   φημολογούνταν   ότι   μετά   την κατάληψη της Κω οι Ιταλοί θα κινούνταν προς αυτή την κατεύθυνση, μία φημολογία   που   τροφοδοτούνταν   και   από   Ιταλούς   του   εκστρατευτικού σώματος. Το ενδιαφέρον  είναι  ότι υπήρχε έντονη  κινητικότητα Χιωτών και   Αιγαιοπελαγιτών   της   διασποράς   όπως   της   ακμάζουσας   ελληνικής παροικίας της Αλεξάνδρειας όπου σε συνεννόηση με τους Αιγαιοπελαγίτες των Αθηνών και Πειραιά αποφασίστηκε και ορίστηκε αντιπροσωπεία που θα επισκεπτόταν τον Βασιλιά της Ιταλίας με αίτημα την απελευθέρωση των νησιών του Αρχιπελάγους από τους Τούρκους.

Η   διπλωματική   σκακιέρα   αργότερα   θα   είναι   πολύ   περίπλοκη   και εντυπωσιακά ρευστή ενόψει της επικείμενης   έναρξης του Ά παγκοσμίου πολέμου.   Ήδη   αρχίζουν   να   ξεχωρίζουν   οι   μετέπειτα   αντιμαχόμενες ομάδες ευρωπαϊκών κρατών, η ομάδα της Τριπλής Συνεννόησης (Αγγλία, Γαλλία,   Ρωσία)   και   από   την   άλλη   η   ομάδα   της   Τριπλής   Συμμαχίας (Αυστροουγγαρία, Γερμανία, Ιταλία).

Το Θρυλικό θωρικτό μας ''ΑΒΕΡΩΦ'' 

Στις   διαπραγματεύσεις   που   θα   ακολουθήσουν   για   την   λήξη   του   Α΄ Βαλκανικού πολέμου και ειδικότερα για την κατάπαυση του πυρός μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας τον Δεκέμβριο του 1912, η Τριπλή Συμμαχία δεν αποδέχονταν την επιτυχή κατοχή των νησιών από τον ελληνικό στόλο του Αιγαίου   με   αρχηγό   τον   Παύλο   Κουντουριώτη,   και   προωθούσαν   την επιστροφή τους σε Οθωμανική διοίκηση.  Πραγματικά   τυχοδιωκτική   και   έντονα   μεταβαλλόμενη   η   εξωτερική πολιτική   της   Ιταλίας,   πριν   ήταν   ο   απελευθερωτής   από   τους   Τούρκους τώρα   θέλουν  να   μας   δώσουν   πάλι  στους  μελλοντικούς   συμμάχους   της Τριπλής   Συμμαχίας   την   Οθωμανική   Τουρκία.   Αυτή   η   αυτοκρατορικού τύπου   πολιτική     θα   συνεχιστεί   αρχικά   στην   Μικρασιατική   εκστρατεία μετά την περίοδο του Μεσοπολέμου και με τραγική κατάληξη την εισβολή την Ελλάδα το 1940.

Το μουχλιασμένο τυρί που έφερε τον νικητή. Η πατρίς αξιοί από υμάς όχι  απλώς να αποθανήτε υπέρ αυτής. Αυτό θα ήταν το ολιγότερο. Άξιοι να νικήσετε.       Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος                       Επιθεώρηση στόλου Φάληρο 5/10/1912

Η   ολοκλήρωση   της   κατάληψης   της   Λέσβου   και   ιδιαίτερα   της   Χίου οφείλεται κατά κύριο λόγο στην επικράτηση του Ελληνικού στόλου στο Αιγαίο   με  την   νικηφόρα   ναυμαχία   αρχικά   της   Έλλης   όπου   πλέον   ήταν αδύνατον   να   βοηθηθούν   οι   τουρκικές   φρουρές   των   νησιών   κάτι     που αργότερα επιβεβαιώνει ο Τούρκος διοικητής της Χίου Ζιχνής Μπέης σε συνέντευξη του στις 28/12/1912 στην εφημερίδα ‘Αθήναι¨.

Αδιαμφισβήτητα ο κύριος πρωταγωνιστής των επιτυχημένων ενεργειών είναι   ο   διοικητής   του   στόλου   από   την   ναυαρχίδα   του   το   θωρηκτό καταδρομικό   ¨Αβέρωφ΄   ο   Παύλος   Κουντουριώτης   χωρίς   όμως   να παραβλέψουμε   την   άριστη   συμμετοχή   και   το   πάθος   των   ναυτών, στρατιωτών,   υπαξιωματικών   και   αξιωματικών   που   δικαίωσαν   την προτροπή του Βενιζέλου   να  αξιωθούν την  τιμή  της νίκης.  Αργότερα   η δεύτερη   νικηφόρα   για   την   Ελλάδα   ναυμαχία   της   Λήμνου   βοήθησε   σε διπλωματικό επίπεδο να αρθούν οι διαφωνίες των αντίπαλων παρατάξεων όπως λέχθηκε προηγουμένως και η κυριότητα των νησιών να δοθεί στηνΕλλάδα που επικράτησε στρατιωτικά.

Πως επήλθεν η προσάραξις

Η ανάληψη της διακυβέρνησης του ¨Αβέρωφ¨ από τον Κουντουριώτη έγινεμε   επεισοδιακό   τρόπο   αφού   πρωτύτερα   στο   παρθενικό   του   ταξίδι   το καταδρομικό   προσάραξε   σε   ύφαλο   στο   Πλύμουθ   της   Αγγλίας   και   μετά ξέσπασε μία αναταραχή του κατώτερου πληρώματος που μαίνονταν για δεκαοκτώ   ολόκληρες   ημέρες.   Πιο   συγκεκριμένα   όπως   λέχθηκε   στο ναυτοδικείο   για   τους   14   υπαίτιους   της   εξέργεσης   από   το   ίδιο   τον Κουντουριώτη   και   τον   τότε   κυβερνήτη   του πλοίου,   αργότερα   διοικητή των   επίτακτων   Ευδρόμων,   πλοίαρχο   Δαμιανό,   η   αναταραχή   (έτσι ονόμασαν   στις   αναφορές   τους   οι   κυβερνήτες   την   εξέγερση)   οφείλεται στην   παρεχόμενη   κακή   διατροφή   και   στην   κακή   συμπεριφορά   των αξιωματικών στο κατώτερο πλήρωμα.

Η παρεχόμενη κακή διατροφή λέχθηκε ότι ήταν το μουχλιασμένο τυρί αν και   υποψιάζομαι   ότι   πρόκειται   περισσότερο   για   πρόσχημα   επειδή   αν μιλάμε για  το αγγλικό τυρί  Stilton τότε πράγματι δείχνει μουχλιασμένο.

Σίγουρα η κακή διατροφή ήταν το πρόσχημα διότι τα βαθύτερα αίτια θα πρέπει   μάλλον   να   αναζητηθούν   στην   αντιδικία   των   φιλοβασιλικών αξιωματικών   με   τον   φιλοβενιζελικό   κυβερνήτη   Δαμιανό,   μία   αντιδικία όπου σύμφωνα με τους στασιαστές  οφείλεται  η   προσάραξη  του  πλοίου αλλά   και   η   προσπάθεια   ανατίναξη   του   πλοίου.   Προμηνύματα   του επερχόμενου Εθνικού διχασμού. Οι εξεργεθέντες αφού φυλακίστηκαν για περίπου ένα χρόνο δικάστηκαν τον Μάιο του 1912, οκτώ αθωώθηκαν ενώ οι υπόλοιποι την γλίτωσαν θα λέγαμε με μικρές ποινές φυλάκισης. Μερικοί από αυτούς συνέχισαν την θητεία     στο   ναυτικό   με   κυβερνήτη   τους   τον   μετέπειτα   νικητή   και κυρίαρχο της θάλασσας του Αιγαίου ναύαρχο Κουντουριώτη.

Το   πάθος   για   την   νίκη   των   Ελλήνων   στους   Βαλκανικούς   πολέμους ειδικότερα   για   την   απελευθέρωση   της   Χίου   πιστεύω   ότι   μπορεί   να αποτυπωθεί   στο   πρόσωπο   ενός   από   τους   κύριους   πρωταγωνιστές   της εξέγερσης του διόπου πυροβολητή εκ Γαλαζίου (Γαλάτσι της Ρουμανίας με καταγωγή   από   την   Κεφαλονιά)     Κόδρου   Ρηγάτου.   Αφού   φυλακίστηκε δικάστηκε   αθωώθηκε   τον   συναντάμε   να   συμμετέχει   στο   ναυτικό αποβατικό άγημα στην απόβαση στο Κοντάρι με παρουσία  επίσης  στην μάχη του Αίπους.

Πραγματικά  είναι  πολύ εντυπωσιακό  πως  μικρά  γεγονότα της  ιστορίας από πρόσωπα  όπως   του   Κουντουριώτη,   του   Ρηγάτου,   των  εθελοντικών αντάρτικων ομάδων της Χίου, η δυναμική χρήση του πολεμικού ναυτικού που δεν αρκέστηκε ν στις αποστολές μεταφορών και αστυνόμευσης των θαλασσών   το   κατέστησαν   αξιόπιστο   διπλωματικό  εργαλείο,     επιτέλους οδήγησαν στο πεπρωμένο της  την Χίο στην απελευθέρωση.

 

Κυριάκος  Τσιπούρας