Ανακαλύπτοντας τον πλοιογράφο Αριστείδη Γλύκα από τον καθηγητή Στέργιο Φασουλάκη

Ο πανεπιστημιακός κύριος Φασουλάκης, λάτρης της Χιακής ιστορίας και της τοπικής πολιτισμικής ταυτότητας, ήταν από τους πρωτεργάτες στην ανάδειξη του ναυτικού και ζωγράφου  Αριστείδη Γλύκα.

Είχε πολλές και ποικίλες επιστημονικές συμμετοχές ενδεικτικά αναφέρω ότι υπήρξε σύμβουλος έκδοσης των ιστορικών ενθέτων της εφημερίδας Ελευθεροτυπία (Ε- Ιστορικά), σχετικά πρόσφατα στην επιτροπή για την ανάδειξη του εθνικού μας ήρωα αντιστασιακού της ΠΕΑΝ « Κώστας Περρίκος»  ομιλίες σε εκδηλώσεις όπως  στο Συνεδριακό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών (23-03-2009) με θέμα: «Επανάσταση και Παιδεία στη ζωή και το έργο του Αδαμάντιου Κοραή» ή στο Πολιτιστικό Κέντρο Κηφισιάς (29-11-2015), ομιλία με θέμα: «Η Απελευθέρωση της Χίου, ιδιαιτερότητες, συμβολές, αποτελέσματα». Για τον ζωγράφο Γλύκα είχε συγγράψει μία μελέτη με τίτλο «Ο εκ Βροντάδου πλοιογράφος Αριστείδης Γλύκας (βιογραφικό του σημείωμα), Αθήνα 1968».

Σε μία εξίσου θαυμάσια ομιλία του στα πλαίσια των πολιτιστικών εκδηλώσεων του δήμου Ομυρούπολης το 1999, είχα την ευτυχία εγώ και η οικογένεια μου να συναντήσω τον καθηγητή από κοντά και να το ακούσω να μιλάει με τον δικό του επιστημονικό και όμορφο λόγο για τον καραβογράφο Αριστείδη Γλύκα στο τάφο και μνημείο του Ψυχάρη στον Βροντάδο της Χίου. Στην ομιλία αυτή επίτιμος καλεσμένος ήταν και ο παππούς μου Κυριάκος Ζαννίκος ανιψιός του ζωγράφου από την πλευρά της μητέρας του παππού μου Σουλτανή Γλύκα.

Στην ομιλία αυτή επιβεβαίωσα μερικά στοιχεία που μου έλεγε και ο παππούς μου, όπως ότι ήταν αυτοδίδακτος και πως αφοσιώθηκε με αγάπη για την τέχνη και η αποκλειστική του ενασχόληση με αυτήν τον έφεραν στον Πειραιά για να βγάλει τα προς το ζην. Ο καθηγητής αναφερόμενος στην έλευση του Γλύκα στο Πειραιά είπε ότι ο ζωγράφος ασκούσε την τέχνη των Ιταλών, Γάλλων, Σκανδιναυών συναδέλφων του, που περίμεναν την έλευση των πλοίων στο λιμένα για να πάρουν παραγγελίες για την απεικόνιση των πλοίων από τους ιδιοκτήτες τους, μία ανάγκη που εξυπηρετούσε η τέχνη των πλοιογράφων λόγω της περιορισμένης χρήσης της φωτογραφίας.

Τόνισε ιδιαίτερα ότι η τέχνη του ήταν σχεδόν αποκλειστική πλοιογραφική και ήταν ένα ζωγράφος – ναυτικός που έβλεπε το πλοίο σαν ζωντανό οργανισμό, όπως τον έζησε και συνέβαλε στην ψυχή του.

Ένα στοιχείο όμως που έντονα θυμάμαι από την εκδήλωση αυτή είναι όταν ό καθηγητής στην ομιλία του τόνισε ότι η Χίος έχει τον δικό της Έλληνα λαϊκό ζωγράφο της νεοελληνικής τέχνης, τον Αριστείδη Γλύκα.

Πιστεύω ότι αυτό είναι πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονός αρκεί κανείς να δει πόσοι πίνακες του και σε πόσα εκθέτονται και στη αναγνώριση αυτού του περίφημου πλοιογράφου  συνέβαλε τα μέγιστα ένας εξαιρετικός καθηγητής.

Κυριάκος Τσιπούρας

Στην μνήμη δύο εξαιρετικών ανθρώπων της τέχνης και της επιστήμης

Στην μνήμη του παππού μου Κυριάκου Ζαννίκου  

Βιογραφικά σημειώματα.

Ο Αριστείδης Κ. Γλύκας ή Μαλαγκρίτσης γεννήθηκε στον Πάτο του Βροντάδου Χίου το 1870 και πέθανε στον Πειραιά το 1940. Αυτοδίδακτος λαϊκός ζωγράφος, ζήτημα αν είχε τελειώσει την Τρίτη Δημοτικού, έγινε ναυτικός και ξεμπάρκαρε οριστικά το 1907 σε ηλικία 37 ετών, επιλέγοντας να ασχοληθεί συστηματικά με τη ζωγραφική καραβιών, ιστιοφόρων και ατμοπλοίων.

Περιστασιακά όμως ασχολήθηκε και με τοπία, όπως η Αγιά Σοφιά στην Κωνσταντινούπολη που την είχε δει μόνο σε φωτογραφία, αλλά και με ιστορικά θέματα, όπως η απελευθέρωση της Χίου από τους Τούρκους, στις 11 Νοεμβρίου του 1912, με τον ελληνικό στόλο στο λιμάνι.

Έγινε γρήγορα γνωστός και άρχισε να δέχεται παραγγελίες όχι μόνο από τη Χίο, αλλά από πολλά μέρη της Ελλάδας. Στο Βροντάδο έμεινε ο Γλύκας μέχρι το 1916. Μετά εγκαταστάθηκε μόνιμα στον Πειραιά και κατοικούσε στην οδό Μπότσαρη – ο πίνακάς του που σώζεται στο Γ’ Δημοτικό Σχολείου Βροντάδου παριστάνει τον ήρωα της επανάστασης Μάρκο Μπότσαρη.

Σύχναζε στα «Χιώτικα», στο καφενείο του Στ. Μηνά, και εκεί δεχόταν παραγγελίες για τα έργα του.

Έχει κερδίσει τον τίτλο του αξιολογότερου και παραγωγικότερου Έλληνα καραβογράφου, αλλά δυστυχώς δεν σώθηκαν τα τετράδια με τα πρόχειρα σχεδιαγράμματα των πλοίων. Τα περισσότερα έργα του είναι υδατογραφίες, χρησιμοποιούσε υδροχρώματα που τα ανακάτευε με αραιή ψαρόκολλα, με φωτεινά χρώματα, αρμονικούς συνδυασμούς, καθαρό σχέδιο και έμφαση στις λεπτομέρειες.

Ζωγράφιζε πάνω σε χαρτόνι κάνοντας το σχέδιο με μολύβι και τόνιζε τις γραμμές με σινική μελάνη.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του χρησιμοποιούσε και ελαιοχρώματα. Στο κάτω μέρος έγραφε το όνομα του πλοιοκτήτη ή του καπετάνιου του, τον τύπο του πλοίου καθώς και κάποιο περιστατικό, αν υπήρχε συνδεδεμένο με την ιστορία του. Πρόσθετε ακόμη την υπογραφή του, κάτω δεξιά, και τη χρονολογία.

Συχνά του παράγγελναν περισσότερα από ένα αντίτυπα. Λίγοι από τους σύγχρονούς του τον καταλάβαιναν και αναγνώριζαν το ταλέντο του. Ήταν παρεξηγημένος, καθώς πίστευαν πως ήταν «ακαμάτης» και γι’ αυτό ασχολούνταν με τη ζωγραφική. Γύρω στο 1928 πουλούσε κάθε έργο του προς 25 δραχμές – εκείνη την εποχή η λίρα της Αγγλίας είχε 20 δραχμές- και αργότερα, γύρω στα 1938, προς 100 δραχμές.

Έφυγε από τη ζωή στις 6 Απριλίου 1940. Για το έργο του έγραψε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Στέργιος Φασουλάκης («Ο εκ Βροντάδου πλοιογράφος Αριστείδης Γλύκας», Αθήνα 1968), ο οποίος το έκανε ευρύτερα γνωστό δίνοντας του τη θέση που του αρμόζει.

Ο καθηγητής τονίζει ότι ο Γλύκας δεν ήταν naif, αν και δεν ήταν σπουδασμένος, αλλά με το χάρισμα της παρατήρησης και το ταλέντο έκφρασης αποτύπωνε το πορτρέτο του πλοίου.

Έργα του βρίσκονται σήμερα στα Ναυτικά Μουσεία Αίγινας, Γαλαξιδίου, Κεφαλλονιάς, Μήλου, Οινουσσών, Πειραιά, Σαλαμίνας, Χανίων, στο Λαογραφικό Μουσείο Οίας (Σαντορίνη), στο Πολιτιστικό Κέντρο Βροντάδων Χίου και φυσικά σε πολλές ιδιωτικές συλλογές.

Ο Στέργιος Φασουλάκης γεννήθηκε στους Βαβύλους της Χίου το 1933, μετά από μια δεκαετή θητεία στη μέση εκπαίδευση και μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Λονδίνου (1969-1972), όπου εκπόνησε το διδακτορικό του, εκλέχθηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην οποία δίδαξε πάνω από 25 χρόνια. Παράλληλα δίδαξε για δύο ακαδημαϊκά έτη στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Εργάστηκε ερευνητικά στο Λονδίνο, την Οξφόρδη, το Κεντ, το Παρίσι, την Αθήνα, τη Χίο, τα Χανιά κ.ά. Συμμετείχε σε πολλά συνέδρια και δημοσίευσε πληθώρα μελετών για τον Κοραή, τον Διαφωτισμό κ.ά. Μετά την παραίτησή του από το Πανεπιστήμιο, εργάσθηκε για έξι χρόνια ως επιστημονικός σύμβουλος του εβδομαδιαίου περιοδικού "Ιστορικά".

 Έργα του Στέργιου Φασουλάκη. είναι τα εξής, σύμφωνα με εργασία που επιμελήθηκε ο Φιλόλογος Γιώργης Κωνσταντινίδης.

1.       Άτακτα, τόμοι Α,Β,Γ,Δ,Ε1 επιμέλεια – εισαγωγή, έκδοση Άλφα Πι (1991 έως 2012).

2.     Άρθρο του δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά του Συνεδρίου «Κοραής και Χίος», Χίος 11 έως 15 Μαϊ 1983 

3.     Αδαμ. Κοραής, βίος και έργα, Μ.Ι.Ε.Τ., (ο Ανδρ. Μάμουκας και το Κοραϊκό έργο), Αθήνα 1989.

4.    Εισαγωγή στις χιακές σπουδές: βιβλιογραφικός οδηγός, Ανέμη, ψηφιακή βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών, 1992.

5.     Αριστεύς Φρίξος, Ταξίδια εις Χίον, (αφήγημα – πίνακες), επιμέλεια Στέρ. Φασουλάκη (Βιβλιοθήκη Κοραή Χίου, Χίος 2002).

6.    Είχε την επιμέλεια  στην επανέκδοση της Χιακής Λαογραφίας του , Στυλ. Βίου, έκδοση Φιλοτεχνικού Ομίλου Χίου.

7.     Επίσης είχε την επιμέλεια: Στυλ. Βίου, Χιακά σκωπτικά ανέκδοτα και παραδόσεις, επιμέλεια Στέρ. Φασουλάκη, (Χίος, Άλφα Πι 2006).

8.    Φασουλάκης Στέργιος, Τέσσερα κι ένα βότσαλα στη λίμνη. Επιφυλλίδες παιδείας. Εικονογράφηση Νίκος Γιαλούρης, (Χίος, Άλφα Πι, 2007).

9.    Φασουλάκης Στέργιος, Μαρτοπούλουδα. Υπερόριες επιφυλλίδες με εικονογράφηση Νίκου Γιαλούρη, επίσης(1^η έκδοση Χίος, Άλφα Πι 2007).

10.  Συμμετέχει στο συλλογικό τεύχος: Η Ελλάδα στο Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, «Όχι»! που κοινοποιήθηκε – διανεμήθηκε με την Ελευθεροτυπία 26-10-2007.

11.  Επιμελείται την έκδοση του επίσης συλλογικού έργου: Ιστορικές φυσιογνωμίες και λογοτεχνικοί χαρακτήρες, αφηγήματα(Χίος, Άλφα Πι,  2007).

12.  Συμμετέχει με άρθρο του στο συλλογικό έργο: Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος, το σφαγείο πενήντα (50) εκατομμυρίων ανθρώπων, Ελευθεροτυπίας«Ιστορικά», 07-09-2008, που διανεμήθηκε δωρεάν.

13.  Δημοσίευσε τα «Ελληνοευρωπαϊκά, έξι(6) ιστορικές μελέτες», (1^η έκδοση Χίος,   Άλφα Πι, 2010).

14.  Μία ακόμη μελέτη του με τίτλο: «Μια ασυμπλήρωτη βιβλιοθηκονομική προσπάθεια του Νικόλαου Πολίτη» δημοσιεύτηκε στα πρακτικά του διεθνούς Συνεδρίου που είχε θέμα: Ο Νικόλαος Πολίτης και το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας (Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών, 2012).

Άλλες μελέτες, έργα και άρθρα.

1.      Ο εκ Βροντάδου πλοιογράφος Αριστείδης Γλύκας (βιογραφικό του σημείωμα), Αθήνα 1968

2.     «Σύντομος έκθεσις περί του αρχείου Κ. Αμάντου», Αθήναι 1973.

3.     Ο Στέφανος Καββάδας και οι κώδικες της Χίου, Αθήναι 1980.

4.    Σύμμεικτα Κοραϊκά στη Βιβλιοθήκη της Βουλής

5.              «            «                     «                       «       Λένορμαν

6.    Ο Καλλίν. Κρεατσούλης στην Ιταλία, βρες στη Βιβλ/κη της Βουλής Λένορμαν, 1981.

7.     Κων. Νικολόπουλος, Athenee de Paris και Byron, Εταιρ. Πελοπ/κών Σπουδών, βρες Βιβλ/κη Βουλής Μπενάκειος.

8.    Βιβλιοκρισίες, Ιστορ. Εθνολ. Εταιρ. της Ελλάδος, 1981.

9.    Στο περιοδικό ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΑ, άρθρο με θέμα: το ηλεκτρονικό βιβλίο.

10.  «Οι επιπτώσεις των καϊρικών στα εκπαιδευτ. ζητήματα της Χίου», στα Πρακτικά Α΄Κυκλαδολογικού Συνεδρίου, τα περί Άνδρου 1993.

11.  Το 2012 με άλλους επιστήμονες συνέγραψε το 5τομο Φιλοσοφικό- Κοινωνιολογικό Λεξικό.

12.  Άρθρο με θέμα «περί τον Χρυσόστομο Σμύρνης»  δημοσιεύεται στο  περιοδικό Η ΜΕΛΕΤΗ (Ιούνιος 2013).

13.  Το λογοτεχνικό ξεκίνημα του Ηλία Ηλιού, ανάτ. του περιοδ. Η ΜΕΛΕΤΗ , Αθήνα 2015.

14.  Ο κ Στέργιος προλογίζει ακόμη μαζί με το Μητροπολίτη Αργολίδος Νεκτάριο (Αντωνόπουλο) το βιβλίο του Ιγκόρ Αντρέγιεφ: Λεονίτ Λεσένκο (δοκίμια ρωσικής ιστορίας, μετάφρ. Νατ. Νικολάου, Π. Καλογερόπουλος), «εν πλω» Δεκ 2015. (είναι η ιστορία του ρωσικού κράτους από την ίδρυσή του ως την περεστρόικα).

15.  Δημοσίευσε ακόμη: a byzantine family: the Gabrades, an additional note υπό Bryer στο περιοδικό Βyzantinoslavica. Μελέτη γι’ αυτή την οικογένεια.

16.  Τρεις επιστολές του Αλ. Πασπάτη προς τον Κων/νον Σάθαν: δημοσίευση σε επιστημον. Περιοδικό.

17.  «Κοραής και Sue» μια ακόμη επιστολή που εξέδωσε ο Στέργιος.

18.  Αγγλικόν Θέατρον και Ελληνική Επανάστασις: πώς η Ελλην. Επανάσταση επηρέασε άμεσα τα φιλελληνικά αισθήματα Βρετανών. Γράφτηκαν και θεατρικά έργα με φιλελληνικό πνεύμα. Η έρευνα είχε αυτό το περιεχόμενο.

19.  «Ευκαρπίας έπαινος» είναι ο τίτλος ενός τόμου για να τιμηθεί ο καθηγητής Παναγ. Μαστροδημήτρης. Ένα από τα θέματα του βιβλίου είναι και το «ύφος και ιδεολογία του Αδαμ. Κοραή» του δικού μας Στέργιου.

20.  Τελευταία εκδόθηκε: Κων/νου Αμάντου, Πολιτικά και Ιστορικά Δοκίμια, «Άλφα Πι» 2015, που διανεμήθηκε στο Συνέδριο για τον Άμαντο πρόσφατα.

Διαλέξεις:

1.      Εκδήλωση στην παλιά Βουλή για τα 5 χρόνια του Ε Ιστορικά (20-10-2004), ως σύμβουλος της έκδοσης.

2.     Στο Συνεδριακό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών (23-03-2009) με θέμα: «Επανάσταση και Παιδεία στη ζωή και το έργο του Αδαμάντιου Κοραή».

3.     Εκδήλωση στο Πολιτιστικό Κέντρο Κηφισιάς (29-11-2015), ομιλία με θέμα: «Η Απελευθέρωση της Χίου, ιδιαιτερότητες, συμβολές, αποτελέσματα».