ΝΙΚΟΥ ΓΙΑΛΟΥΡΗ ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ

Οι βαθύτερες και ανομολόγητες σκέψεις και αξίες του Νίκου Γιαλούρη

Νίκος Γιαλούρης

Γνώρισα τον Νίκο Γιαλούρη τον Ιούνιο του 1970.Μου τον σύστησε κάποιος γνωστός μου από τα Καρδάμυλα για να μου κάνει φροντιστήριο αγγλικά, προκειμένου να αντιμετωπίσω τις εισαγωγικές εξετάσεις στη σχολή μηχανικών της Χίου

Όταν έφτασα πρωί - πρωί στο σπίτι του έξω στην πόρτα βλέπω κάποιον με ντουκερί παντελόνι να προετοιμάζει τον τοίχο της πρόσοψης για βάψιμο. Τον ρωτάω ψαρωμένος "ρε φίλε το σπίτι του καθηγητή Γιαλουρη ψάχνω". Μου απάντησε "εδώ είναι μπες μέσα και κάθισε να τον περιμένεις όπου νάναι θάρθει". Μπαίνω στο δωμάτιο, όπου στην εσωτερική πόρτα αριστερά δέσποζε μια μεγάλη ολόσωμη φιγούρα καραγκιόζη του μπάρμπα Γιώργου, παραδίπλα στον τοίχο άλλη μια μεγάλη ολόσωμη φιγούρα παλικαριού με το... γιαταγάνι.

Έκατσα στον καναπέ σαστισμένος βλέποντας γύρω μου ζωγραφιές, χαρακτικά μαυρόασπρα και τρεις πολύ ωραίες κλασσικές κιθάρες. Πήρα μια από τις κιθάρες και γρατσούνισα απαλά μερικές συγχορδίες οπότε ο εργάτης απέξω μου λέει "φίλε μη πειράζεις τις κιθάρες γιατί άμα έρθει ο Γιαλούρης και σε δει θα μπλέξει ... δε θέλει να σκαλίζουν τις κιθάρες του".

Τι να κάνω, ακούμπησα ευλαβικά την κιθάρα πίσω στη θέση της και κάθισα να περιμένω κοιτάζοντας αδιάκοπα το ασυνήθιστο για μένα περιβάλλον με τις ζωγραφιές και τους καραγκιόζηδες, και μετά από αρκετή ώρα ξαναρωτάω τον εργάτη απ' έξω "Ρε φίλε, τι γίνεται θα αργήσει πολύ αυτός ο Γιαλουρης;"                                                 " 

Ήρθε" …. μου απαντάει  
                                                                   
 "που είναι" λέω    
                                                                            
"Εγώ... είμαι" μου απαντά με το γνωστό του σαρκαστικό μειδίαμα   

Κάγκελο εγώ ...

Ο Γιαλούρης ήταν ένας άνθρωπος που αν συμφωνούσες σε όλα μαζί του σε υποψιαζότανε …. Δεν του άρεσε καθόλου. Ήθελε την δική σου διαφορετική άποψη, να συζητήσει κι αν δεν συμφωνούσε να λογομαχήσει … και έτσι ξεκινούσαν και κάτι ιστορικοί καυγάδες ... με την καλή έννοια ... απείρου κάλλους

Για το έργο του Νίκου έχουν γράψει πολλοί διαπρεπείς κριτικοί της τέχνης, άνθρωποι του πνεύματος αλλά και άλλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες. Ήδη στο λεύκωμα που εκδόθηκε από το ίδρυμα Φαφαλιού έχουν συγκεντρωθεί πολλά μικρά και μεγάλα αφιερώματα. Επίσης πολλοί καταξιωμένοι καλλιτέχνες γνώρισαν εκτίμησαν κι αγάπησαν το έργο του. Όμως όλες αυτές οι προσεγγίσεις, ακόμα και αυτές που γράφει ο ίδιος για το έργο του, μένουν κατά κάποιο τρόπο στο φρόνημα και στη λογική της τεχνοτροπίας και της καταξίωσης του έργου του, του ιδιαίτερου τρόπου της γραφής του και των αισθητικών του αντιλήψεων, αλλά και των επιρροών, που είχε στα χρόνια της ζωής του από μικρά και μεγαλύτερα συγκλονιστικά γεγονότα και προσωπικές περιπέτειες

Σίγουρα αυτές οι προσεγγίσεις είναι σημαντικές και καθοριστικής αξίας και φυσικά έχουν όλα εκείνα τα ζεστά ανθρωπινά στοιχεία. Όμως έχει μεγάλη αξία να αποκαλύψουμε και να βγάλουμε στο φως τα βαθύτερα του φιλοσοφικά του κίνητρα και αξίες. Πράγματα δηλαδή που δεν τα εξωτερίκευε γιατί φοβότανε και όχι άδικα.

Έλεγε χαρακτηριστικά "Αν είναι να με κατηγορήσουν για κάτι που πραγματικά πιστεύω, …. θα δεχτώ ακόμα και να με σταυρώσουν γι' αυτό που πραγματικά πιστεύω και υποστηρίζω, δεν θα άντεχα με τίποτα να κατηγορηθώ για κάτι που κάποιος βλάκας ή κακοήθης μου καταλόγισε με το μυαλό του και το οποίο θα αξιοποιήσει με μεγάλη χαρά και προθυμία η κοινωνική υποκρισία".

Να αποκαλύψουμε με ένα λόγο το δυναμικό εκείνο στοιχείο που τον κρατούσε επίμονο και ακάματο εργάτη της τέχνης, ευαίσθητο κοινωνικό μαχητή αλλά και χαρισματικό δάσκαλο. Γι' αυτό τον σκοπό καταφεύγω σε ένα περιστατικό, που από τότε και πέρα όσα χρόνια ήμασταν φίλοι, ήταν σημείο αναφοράς στις συζητήσεις μας αλλά και καθοριστικής σημασίας και επιρροής στις προσωπικές μου ιδέες (ήταν κάτι σαν εμβόλιο ας πούμε )

Όταν γνώρισα το Γιαλούρη καλά, και του κέρδισα την εμπιστοσύνη, επηρεασμένος από την αριστερή τότε κοσμοθεωρία, ούτε λίγο ούτε πολύ σε μια έντονη συζήτηση - ας πούμε καυγά - τον επέπληξα ως κοινωνικά απολίτικο αλλά και αδιάφορο. Συγκεκριμένα του είπα ότι παριστάνει τον Ηράκλειτο εδώ στο κελί του κλεισμένος προσπαθώντας να μάθει τον εαυτό του και τον κόσμο.

Ο Γιαλούρης δε θύμωσε ιδιαίτερα (περίεργο) αν εξαιρέσουμε μια μούντζα που μούριξε… μάλλον χαλαρά. Όμως μου εξήγησε πως έχω μεγάλο λάθος. "Οι έννοιες δεξιός και αριστερός είναι ανυπόστατες, μου είπε, γιατί χρησιμοποιούνται σαν εργαλεία κοινωνικής διαίρεσης.

Νίκος Γιαλούρης

Η αντίθεση πρακτικά είναι ανάμεσα στον αριστοτελικό ορθολογισμό και την Πλατωνική άποψη της μη αντικειμενοποίησης των φαινομένων αλλά και των πραγμάτων. Ο ορθολογισμός πάντοτε ανακαλύπτει και εμπεδώνει κάτι το οποίο μοιραία θα αναιρέσει μετά από λίγο η πολύ χρόνο και πάει λέγοντας.

Η Πλατωνική άποψη χρησιμοποιεί τον μύθο για να μπορεί να βλέπει τα πράγματα από μέσα προς τα έξω. Ο μύθος είναι το πανό ή ο τοίχος αν θέλεις που θα στήσει επάνω ο άνθρωπος τα σύμβολα και τις αξίες του. Δεν ανταγωνίζεται ο άνθρωπος παρά τον μέσα εαυτό του τον εσωτερικό εαυτό του καλλιεργώντας συνεχώς αυτοκριτική αυτογνωσία και κτίζοντας αυτοεκτίμηση. Ο μύθος του κάθε ανθρώπου η η προσωπική αλήθεια ( το ίδιο είναι) είναι μοναδικός και προσωπικός

Ο κάθε άνθρωπος εντοπίζει τον ρόλο, που του έχει δώσει η ζωή μέσα από τον προσωπικό του μύθο ή ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΤΟΥ ΑΛΗΘΕΙΑ. Έτσι όταν ο άνθρωπος λέει ψέματα στον εαυτό του γίνεται κενόδοξος και χάνει το παιχνίδι της δικαίωσης του αγώνα του, παραμένει ασυμφιλίωτος με τον εαυτό του και εν τέλει αλύτρωτος. Τον παρασέρνει η λογική του εξωτερικού ανταγωνισμού και κυνηγάει τα πρωτεία τον πλούτο και την εξουσία (Αγενής άμιλλα ). Αρχίζει να εξαρτάται από τις διάφορες μόδες για να περνάει καλά, δηλαδή επιδιώκει την εξωτερική ευδαιμονία, με αποτέλεσμα να παραβλέπει την πραγματική ψυχαγωγία (αγωγή ψυχής ) την πραγματική χαρά της δημιουργικότητας και της τεκμηρίωσης. Έτσι χάνει τον αυτοσεβασμό του και καταντά παρεμβατικός και καταστροφικός στο περιβάλλον αλλά και στον εαυτό του (αυτοκαταστροφικός ). Θέλει με ένα λόγο τον άνθρωπο να είναι ο ύψιστος φύλακας της φύσης και όχι ο μεταμορφωτής, ο οποίος με τις παρεμβάσεις του ανατρέπει διαρκώς τις ισορροπίες της φύσης. Η φύση μετά από τις ανατροπές, αναπροσαρμόζεται κάνοντας νέες ισορροπίες, που πάλι ο άνθρωπος τις... ανατρέπει. Μοιραία όταν η φύση εξαντλήσει τις ισορροπίες της τότε κάτι θα εξαφανιστεί χωρίς επιστροφή.

Ο ορθολογισμός από τη στιγμή που ο πολιτισμός μας τον έκανε σημαία, καλλιεργεί τον εξωτερικό ανταγωνισμό μεταξύ των ανθρώπων, με αποτέλεσμα να φυτεύεται και να καλλιεργείται το σπέρμα του πολέμου παντού στην κοινωνία στο σχολείο αλλά και στην οικογένεια. Πόσες φορές ακούμε τις προτροπές γιατί να μην είσαι εσύ η πρώτη μαθήτρια και άλλα πολλά. Και με αυτό τον τρόπο χρήση του ορθολογισμού καλλιεργεί κατά συνέπεια τη διαίρεση και ευνοεί το αιώνιο διαίρει και βασίλευε.

Νίκος Γιαλούρης

Ο Αριστοτέλης βέβαια δεν είχε τέτοια πρόθεση. Απλά ήθελε ο ορθολογισμός του να γίνει το δεύτερο πάτωμα του ιδεαλιστικού φιλοσοφικού οικοδομήματος και να βάλει νοικοκυριό σειρά και αράδα. Να μπει το κάθε πράγμα στη θέση του".

Έτσι μου τα εξήγησε τότε ο ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΛΟΥΡΗΣ

Ο Γιαλούρης πάνω σε αυτό το ζήτημα ήταν σε διαρκή αγωνία και κουβαλούσε ένα πένθος μόνιμο, που του προκαλούσαν οι φωτιές, η καταστροφή του περιβάλλοντος, οι πόλεμοι, η ανθρωπινή δυστυχία, η ασύστολη παρέμβαση από τον άνθρωπο στον άνθρωπο και στο φυσικό περιβάλλον, η κακογουστιά και η ξιπασιά του νεοπλουτισμού, και άλλα πολλά. Βλέποντας τον εξωτερικό ανταγωνισμό να φυτρώνει παντού τον εκφυλισμό της κοινωνίας από τον τυφλό και χωρίς αξίες ευδαιμονισμό ανησυχούσε. Ανησυχούσε βλέποντας τις τυφλές ψυχώσεις των διαφημίσεων και της προπαγάνδας, που μετατρέπουν τους σκεπτόμενους ανθρώπους σε ...

αμνούς.

Πολλές φορές τον άκουγα να λέει "το να τα έχει όλα κάποιος είναι ευχή αλλά και κατάρα". Την ίδια ώρα έβλεπε αυτό που λέμε παράδοση να εκφυλίζεται με πολλούς τρόπους και αυτό τον τρόμαζε γιατί ήξερε καλά την αξία της παράδοσης. Και συχνά πυκνά ανέφερε το τρίπτυχο παράδοση, αυθεντικότητα, ταυτότητα λέγοντας πως αυτά τα τρία στοιχεία αλληλοκαθοριζονται απόλυτα, δηλαδή αν αφαιρέσεις ένα από αυτά καταργούνται και τα άλλα δύο. Έτσι και η σχέση του μεταξύ άλλων, με τις φιγούρες του καραγκιόζη.

Κατά βάση υποστηρίζει την εξασφάλιση της συνέχειας της παράδοσης μας, την κατοχύρωση της αυθεντικότητας μας και της ταυτότητας μας. Εδώ βέβαια οι φιγούρες του δεν είναι να χρησιμοποιηθούν για να παίξουν σε παράσταση καραγκιόζη. Είναι αυτοτελή έργα τέχνης, τα οποία καθορίζουν αυθεντικούς χαρακτήρες με τα χαρακτηριστικά τους μεγενθυμένα σχεδιαστικά και χρωματικά. Η σοφή διαφορετικότητα των χαρακτήρων και οι αντιθέσεις που αναδύονται μάς ζωγραφίζουν το αλατοπίπερο των κοινωνικών αντιθέσεων αλλά και της ίδιας της ζωής.

Οι αυθεντικοί χαραχτήρες είναι εκείνοι που κουβαλούν την προσωπική τους αλήθεια ή τον προσωπικό τους μύθο ατόφιους, άρα δεν λένε ψέματα στον εαυτό τους. Δεν περιμένουν να διαβάσουν τις κριτικές π.χ. ενός έργου για να το επαινέσουν ή να το απορρίψουν. Μέσα από την αυθεντικότητα αναχαιτίζεται, όπως θα έλεγε και ο Ελύτης, η "ψευδοφάνεια" ένα από τα πιο διαδεδομένα κουσούρια της κοινωνίας μας και η βιτρίνα της κενοδοξίας μας.

Ο κεντρικός ήρωας, ο καραγκιόζης, όποια κι αν είναι η προέλευση του. ελληνοποιήθηκε κι έγινε σύμβολο ή καλύτερα ένας αριστοφανικός τύπος, που αγαπήθηκε πολύ από τον Νίκο αλλά και από τόσες γενιές παιδιών μικρών και μεγάλων, χαρίζοντας μας αξέχαστες στιγμές γέλιου και θεραπευτικής κοινωνικής σάτιρας.

Μανώλης Φύσσας